Wykonawca robót budowlanych, jako wytwórca odpadów. Status wytwórcy odpadów w związku z robotami na obiektach w ciągłym procesie technologicznym, na przykładzie oczyszczalni ścieków

W praktyce inwestycji budowlanych, niezależnie od ich charakteru, rodzaju i rozmiaru, każdorazowo powstaje kwestia „wytwórstwa” odpadów powstających w trakcie i w związku z robotami a także tych odpadów, które istnieją lub powstają na terenie budowy niezależnie od samego procesu budowlanego i czynności podejmowanych przez wykonawcę robót. Powyższe zagadnienie jest niezwykle istotne, bowiem w zależności od tego któremu z podmiotów przypiszemy cechę „wytwórcy” odpadów – wykonawcy czy zamawiającemu (inwestorowi) – musimy równocześnie przypisać mu pełną odpowiedzialność prawną za spełnienie obowiązków w zakresie przetwarzania tych odpadów a więc mówiąc z perspektywy praktyki prawno-budowlanej który z podmiotów jest zobowiązany i uprawniony do usunięcia, wywozu, odzysku lub unieszkodliwienia odpadów a także czy wykonawca – o ile to on ma być określony, jako wytwórca – powinien posiadać odpowiednie zezwolenie na przetwarzanie odpadów lub wpis do właściwego rejestru (np. Bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami - BDO).

W pierwszym rzędzie należy wskazać zatem, że przepis art. 3 ust. 1 pkt 32 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach definiuje dwie rozłączne kategorie wytwórcy odpadów:

1) każdy, którego działalność lub bytowanie powoduje powstawanie odpadów (pierwotny wytwórca odpadów), oraz każdy, kto przeprowadza wstępną obróbkę, mieszanie lub inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu tych odpadów

albo

2) podmiot świadczący usługi i wytwarzający odpady powstające w wyniku świadczenia tych usług w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urządzeń oraz sprzątania, konserwacji i napraw, chyba że umowa o świadczenie usługi stanowi inaczej.

Kategoria pierwotnego wytwórcy odpadów pozostaje - w przypadku omawianej problematyki poza sferą zainteresowania - natomiast należy skupić się na kwestii uregulowania dotyczącego drugiej kategorii wytwórców.

Mając na uwadze zakres podmiotowy punktu 2 i użyte w nim odesłanie do „umowy o świadczenie usługi” należy wskazać, że w przypadku robót budowlanych prowadzonych przez wykonawcę zewnętrznego każdorazowo należy przewidzieć, rozstrzygnąć i uregulować w dokumentach zamówienia – już przed wszczęciem przeprowadzeniem postępowania zamówieniowego – czy wytwórcą odpadów będzie wykonawca czy zamawiający (inwestor), co ma znaczenie o tyle istotne, że w przypadku braku takiego postanowienia w umowie za wytwórcę odpadów uważany będzie każdorazowo wykonawca i to niezależnie od tego czy inne postanowienia umowy a także sam zakres przedmiotu zamówienia będzie przewidywał np. wynagrodzenie dla wykonawcy z tytułu szeroko rozumianego zagospodarowania odpadów bowiem regulacje umowne dotyczące pośrednio sprawy odpadów powstających w toku realizacji umowy nie mogą przesądzać o samym statusie prawnym wytwórcy odpadów – jeżeli więc to zamawiający miałby być uznany za wytwórcę (ponieważ planuje zagospodarować odpady siłami własnymi, bez ponoszenia z tego tytułu dodatkowych kosztów) to ten status powinien być uregulowany jednoznacznym i bezpośrednim postanowieniem umownym.

W przypadku odpadów powstających w toku „zwykłego” procesu budowlanego, jakim jest budowa, przebudowa, remont lub modernizacja obiektów kubaturowych lub liniowych – które same z siebie nie służą procesom technologicznym wytwarzania odpadów lub których proces jest wstrzymany w momencie rozpoczęcia robót – kwestia rozstrzygnięcia wytwórstwa odpadów jest stosunkowo prosta. Wytwórcą odpadów jest każdorazowo wykonawca, chyba że umowa o roboty budowlane jednoznacznie przypisze ten status inwestorowi.

Sprawa ulega skomplikowaniu w przypadku odpadów powstających i istniejących w obiektach na których prowadzone są roboty budowlane (przebudowa, remont lub modernizacja) a które jednocześnie są w ciągłym własnym procesie technologicznym wytwarzania odpadów czyli w takich obiektach, jak oczyszczalnie ścieków – gdzie proces wytwarzania i przetwarzania odpadów trwa nieustannie a więc także po rozpoczęciu i w trakcie procesu budowlanego. W przedmiotowym przypadku kwestia rozstrzygnięcia o statusie wytwórcy odpadów w treści samej umowy o roboty budowlane nie jest wystarczająca bowiem za pomocą takiej regulacji strony umowy określą jedynie wytwórcę odpadów powstających w wyniku prowadzonych robót pozostawiając poza nawiasem kategorię odpadów zgromadzonych lub powstających w wyniku normalnej bieżącej pracy oczyszczalni ścieków, niezależnie i bez jakiegokolwiek związku z prowadzonymi robotami budowlanymi (czyszczeniem, naprawami, modernizacją etc.). Oczywiście co do zasady wytwórcą takich odpadów będzie zakład prowadzący oczyszczalnię, jako ich wytwórca pierwotny, jednak może zdarzyć się także taka sytuacja – i należy ją przewidzieć już podczas przygotowywania inwestycji i postępowania zamówieniowego – że wykonawca będzie zmuszony – w toku realizacji robót – do przetworzenia takich odpadów np. poprzez ich usunięcie ze zbiornika, który będzie następnie remontował (zgodnie z projektem budowlanym oraz zakresem przedmiotu zamówienia). W tym przypadku nie zachodzi ustawowe przypisanie wykonawcy statusu wytwórcy odpadów w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 32 ustawy o odpadach bowiem odpad ten w żadnej mierze nie spełnia i nie może spełniać przesłanki „odpadu powstającego w wyniku świadczenia usług w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urządzeń oraz sprzątania, konserwacji i napraw”.  W związku z tym zamawiający (inwestor) – każdorazowo posiada status wytwórcy odpadów istniejących lub powstających w wyniku bieżącej pracy oczyszczalni ścieków, niezależnie i bez jakiegokolwiek związku z prowadzonymi robotami budowlanymi przez wykonawcę i nie istnieje prawnie dopuszczalna możliwość aby status ten został przeniesiony na wykonawcę w drodze umowy o roboty budowlane. Z tych względów zamawiający może uregulować kwestię usunięcia (zagospodarowania i przetworzenia) tego rodzaju odpadów na dwa sposoby – w zależności od tego jak zdefiniuje swoje zapotrzebowanie przed rozpoczęciem procedury zamówieniowej:

1. zagospodarować (usunąć) odpady samodzielnie w ramach własnych zezwoleń na gospodarowanie odpadami lub w ramach odrębnych umów z innymi wykonawcami usług posiadającymi odpowiednie zezwolenia (wpis do BDO) – przy czym należy tutaj pamiętać aby usunięcie odpadów nastąpiło przed protokolarnym wyłączeniem danego obiektu z eksploatacji i przekazaniem go wykonawcy robót budowlanych do wykonania prac (w takim przypadku należy wyraźnie wskazać w umowie lub SWZ – że roboty budowlane na poszczególnych obiektach w ramach oczyszczalni ścieków będą prowadzone dopiero po przekazaniu obiektu wykonawcy niezależnie od uprzedniego „ogólnego” przekazania terenu budowy),
2. zlecić usunięcie odpadów wykonawcy robót budowlanych w ramach przedmiotu umowy, zakresu udzielonego zamówienia i wynagrodzenia umownego – przy czym należy tutaj pamiętać, że wytwórcą odpadów jest nadal zamawiający a wykonawca realizuje zadanie jedynie na jego zlecenie stąd – już w dokumentach zamówieniowych - należy postawić wykonawcom wymóg posiadania odpowiednich zezwoleń na gospodarowanie odpadami lub odpowiedni wpis do BDO.

Reasumując, w przypadku zlecania robót budowlanych na obiektach pozostających w ciągłym ruchu technologicznym powodującym powstawanie odpadów zamawiający powinni już na etapie planowania inwestycji rozstrzygnąć kwestię gospodarowania odpadami powstającymi na bieżąco w tych obiektach bowiem w razie zaniechania uregulowania tej kwestii - w toku procesu budowlanego może zaistnieć szereg problemów praktycznych – w tym taki, że wykonawca – mimo, iż spełniał wszelkie wymogi formalne założone przez zamawiającego na etapie postępowania zamówieniowego – nie będzie faktycznie zdolny do wykonania niezbędnych prac przygotowawczych na obiekcie takich jak usunięcie istniejących odpadów – z uwagi na brak odpowiednich zezwoleń lub wpisu do BDO.

Autor: r.pr. Marcin Hemerling